Tekstweergave van GA-1986_MB073_00067
Deze tekst is automatisch getranscribeerd en kan fouten bevatten.
tijk
van
de
klas
was
opgeleid
maar
ook
een
kweekschool
had
bezocht
.
Hij
kon
nu
verschillende
kanten
op
.
In
het
lager
onderwijs
bestond
in
deze
tijd
al
de
tegenstelling
van
openbaar
versus
bijzonder
onderwijs
,
maar
met
enigszins
andere
inhoud
.
De
termen
geven
aan
hoe
het
onderwijs
be
-
taald
werd
en
slaan
niet
op
de
vorm
of
op
de
ideologie
.
Alle
onderwijs
was
christelijk
,
waarbij
een
in
streek
of
stad
overheersende
sekteleer
ook
op
school
veel
invloed
had
.
Maar
het
uitgesproken
catechetische
onderwijs
per
richting
had
buiten
de
officiële
schooltijd
plaats
.
Het
openbaar
onderwijs
was
overheidszaak
en
werd
grotendeels
door
de
gemeente
bekostigd
.
De
ouders
betaalden
in
het
algemeen
geen
school
-
geld
.
De
onderwijzerssalarissen
verschilden
per
plaats
.
Op
het
platteland
moesten
onderwijzers
nog
lange
tijd
allerlei
bijbaantjes
aanhouden
.
Deze
scholen
waren
bestemd
voor
de
kinderen
van
de
armen
,
d.w.z
.
ongeveer
65
%
van
de
bevolking
,
die
inderdaad
in
grote
getale
op
school
verschenen
,
zonder
dat
er
voldoende
onderwijzers
werden
aangesteld
.
De
rijken
stuur
-
den
hun
kinderen
niet
;
zij
namen
een
gouverneur
in
dienst
.
Het
ligt
voor
de
hand
dat
ook
de
gouverneurssalarissen
sterk
uiteenliepen
.
Krenterige
ouders
konden
volstaan
met
een
goedkope
deeltijdwerker
,
misschien
die
zelfde
(
bijverdienende
)
onderwijzer
van
de
dorpsschool
.
Over
dit
onder
-
wijs
zijn
weinig
gegevens
bekend
.
Het
is
een
vorm
van
bijzonder
onder
-
wijs
,
in
de
19e-eeuwse
betekenis
van
het
woord
:
onderwijs
zonder
over
-
heidssteun
.
Leerplicht
bestond
uiteraard
niet
;
de
overheid
bemoeide
zich
met
dit
privé-onderricht
in
geen
enkel
opzicht
.
Wel
enigszins
met
het
klassikale
bijzonder
onderwijs
,
al
had
de
bemoei
-
enis
,
zonder
geldelijke
stok
achter
de
deur
,
weinig
kracht
.
De
scholen
wer
-
den
verdeeld
in
twee
klassen
.
Die
van
de
eerste
klasse
gingen
uit
van
min
of
meer
liefdadige
instellingen
zoals
de
Maatschappij
tot
Nut
van
'
t
Alge
-
meen
.
De
beste
financiële
vooruitzichten
gaven
wel
de
bijzondere
scholen
van
de
tweede
klasse
,
volgens
een
inspecteur
'
ondernemingen
der
onder
-
wijzers
zelve
/
Hier
leefde
de
onderwijzer
van
volgens
allerlei
tarieven
geïnd
schoolgeld
.
Hij
moest
zijn
school
dus
zo
aantrekkelijk
mogelijk
ma
-
ken
,
vooral
in
de
ogen
van
ouders
uit
de
gegoede
middenklasse
,
die
meer
konden
betalen
.
Maar
eerst
moest
de
vrije
ondernemer
die
een
bijzondere
school
van
de
tweede
klasse
wilde
beginnen
beschikken
over
een
vestigingsvergunning
:
om
de
kwaliteit
te
waarborgen
en
het
aanbod
naar
de
vraag
te
regelen
stelde
de
plaatselijke
overheid
aan
de
kandidaat
bepaalde
eisen
.
In
Amsterdam
,
in
de
19e
eeuw
voor
onderwijzers
als
vestigingsplaats
waarschijnlijk
meer
ge
-
wild
dan
later
,
werd
zelfs
een
plaatselijk
examen
georganiseerd
;
om
deel
te
nemen
moest
men
al
een
'
acte
van
rang
'
bezitten
.
Het
is
een
vergelijkend
examen
,
waarbij
vooraf
vaststaat
dat
er
even
veel
kandidaten
zullen
slagen
als
er
plaatsen
zijn
.
Op
12
januari
1829
verklaart
de
schoolcommissie
van
Amsterdam
zes
'
schoolhoudersplaatsen
'
vacant
.
Op
9
maart
hebben
dertien
onderwijzers
gesolliciteerd
,
een
van
de
eerste
rang
,
vijf
van
de
tweede
en
zeven
van
de
derde
.
Het
examen
is
op
30
maart
.
Op
14
mei
beschrijft
de
commissie
het
algemeen
niveau
aan
Burgemeester
en
Wethouders
als
enigszins
teleurstel
-
lend
.
Meskendorff
levert
in
de
misère
opnieuw
een
goede
prestatie
:
hij
57