Tekstweergave van GA-1941_MB028_04017

Deze tekst is automatisch getranscribeerd en kan fouten bevatten.
Jan. 1941 AMSTELODAMUM geschiedenis. Want de heer Kok is een verteller zonder weerga, af en toe gaarne doceerend en namen en begrippen ver - klarend, een leerling overigens, zooals hij meedeelt, van Jan ter Gouw, hoewel hij het gevaar van diens phantasie weet te vermijden. Het boek is in acht hoofdstukken ver - deeld. In het eerste wordt het Amsterdam van Christoffel van Hartoghvelt, wiens kaart van omstreeks 1600 dagteekent, be - handeld. Dit oudste Amsterdam, her - innert hij, had nog geen gracht, wel veel water, het IJ, de Amstelbedding van Damrak en Rokin en de burgwallen. He huizen waren van hout en de daken van riet. Te midden van deze houten stad stond één steenen gebouw, de kerk, gewijd aan den beschermheilige der zee - vaarders Sint Nicolaas (de Oude Kerk). Hoofdstuk II schetst het Amsterdam van Jacob van Deventer, aan de hand van diens kaart. Deze Jacob van Deventer ontving in 1557 opdracht vanwege Philips 11, om plattegronden van de steden met daarop aangegeven de ver - dedigingswerken, de wateren en vooral de toegangswegen te maken, dus wat men nu zou noemen strategische kaarten. Hierop komen dus de wegen voor uit Utrecht (Amsteldijk), Weesp en Muiden (St. Anthonisdijk), Haarlem (over Spaarndam) en Amstelveen, de Heilige Weg, waarlangs de bedevaartgangers naar de Heilige Stede, den N.Z. Kapel, op - trokken. In het derde hoofdstuk wordt het Am - sterdam van Cornelis Anthoniszoon be - schreven. Herinnerd wordt daarbij ook aan de oudste (door dezen meester in 1538 geschilderde) afbeelding van de stad, waarvan ons Genootschap een reproductie in kleurfotolitho heeft uit - gegeven. Waar de heer Kok echter vooral op neerkomt, is de groote hout - snede, die veel uitvoeriger dan de schilde - rij is. Wij zien daarop, dat om den eersten burgwal nog een tweede gemaakt is. Aan de einden knijpen de burgwallen 6aar elkaar. Zoodoende ontstond er op vier plaatsen een „huis aan de drie grachten”. Een ervan kennen wij nog, aan de Grim. Het tweede punt is Yreden - burg bij de O.Z. Kolk; het derde is bij het Hekelveld en het vierde bij het Spui, waar Spuistraat, N.Z. Voorburgwal en Spui als gedempte grachten samen - komen. De kaart van Anthoniszoon geeft een opvolgenden staat van den groei der stad. Er is met een wijden zwaai een breede vestinggracht om ge - graven, versterkt met een zwaren ves - tingmuur, met poorten en torens. Van dit vestingstelsel is hier en daar iets overgebleven: de Schreyerstoren, de St. Anthonispoort (later de Waag) en eender Regulierspoorttorens (Munt - toren) waarop Hendrick de Keyser later een siertoren heeft gebouwd. Aan de Westzijde van de stad is de Singel ge - graven, aan de Oostzijde de Kloveniers - burgwal. Aan het Amsterdam van Pieter Bast is hoofdstuk 4 gewijd. Dat is natuurlijk geïnspireerd op den bekenden platte - grond van dezen cartograaf, welke door Amstelodamum (naar de uitgaaf van 1597) in heliogravure gedrukt is, en later voorzien vaneen toelichting door dr. C. P. Burger. Een belangrijk verschil met de vorige kaart is het systeem van vesting - werk dat om de stad ligt, een gracht met aarden wallen die een bijzonderen vorm hebben, afgeleid van de vroegere steenen muren met muurtorens, doch geheel daarvan afwijkend. Men ziet afwisselend rechte stukken en vooruitstekende punten, gordijnen en bolwerken. Hiervan is nu ook niet veel meer over. Buiten de vestinggracht, den burgwal, komt nu de eerste graft, gegraven om aan die water - straat te wonen, de Heerengracht. Na de kaart van Amsterdam van Pieter Bast moest het een kwart eeuw duren aleer er weer een monumentaal docu - ment verscheen, het kunststuk van Bal - thazar Floriszoon van Berckenrode (1625). Men ziet daarop (Hoofdstuk V) aan den Zuid-Westkant een aanwas van een drievoudigen bundel grachten (Heeren-, Keizers- en Prinsengrachten), dan een groote strook met een recht - hoekig stramien van grachten en stegen de Jordaan - en daarbuiten een nieuw vestingstelsel met gordijnen en bolwerken. Die Jordaan, stedebouw - kundig een fout, werd aldus uit de win- 17