Tekstweergave van GA-1941_MB028_04017
Deze tekst is automatisch getranscribeerd en kan fouten bevatten.
Jan.
1941
AMSTELODAMUM
geschiedenis.
Want
de
heer
Kok
is
een
verteller
zonder
weerga,
af
en
toe
gaarne
doceerend
en
namen
en
begrippen
ver
-
klarend,
een
leerling
overigens,
zooals
hij
meedeelt,
van
Jan
ter
Gouw,
hoewel
hij
het
gevaar
van
diens
phantasie
weet
te
vermijden.
Het
boek
is
in
acht
hoofdstukken
ver
-
deeld.
In
het
eerste
wordt
het
Amsterdam
van
Christoffel
van
Hartoghvelt,
wiens
kaart
van
omstreeks
1600
dagteekent,
be
-
handeld.
Dit
oudste
Amsterdam,
her
-
innert
hij,
had
nog
geen
gracht,
wel
veel
water,
het
IJ,
de
Amstelbedding
van
Damrak
en
Rokin
en
de
burgwallen.
He
huizen
waren
van
hout
en
de
daken
van
riet.
Te
midden
van
deze
houten
stad
stond
één
steenen
gebouw,
de
kerk,
gewijd
aan
den
beschermheilige
der
zee
-
vaarders
Sint
Nicolaas
(de
Oude
Kerk).
Hoofdstuk
II
schetst
het
Amsterdam
van
Jacob
van
Deventer,
aan
de
hand
van
diens
kaart.
Deze
Jacob
van
Deventer
ontving
in
1557
opdracht
vanwege
Philips
11,
om
plattegronden
van
de
steden
met
daarop
aangegeven
de
ver
-
dedigingswerken,
de
wateren
en
vooral
de
toegangswegen
te
maken,
dus
wat
men
nu
zou
noemen
strategische
kaarten.
Hierop
komen
dus
de
wegen
voor
uit
Utrecht
(Amsteldijk),
Weesp
en
Muiden
(St.
Anthonisdijk),
Haarlem
(over
Spaarndam)
en
Amstelveen,
de
Heilige
Weg,
waarlangs
de
bedevaartgangers
naar
de
Heilige
Stede,
den
N.Z.
Kapel,
op
-
trokken.
In
het
derde
hoofdstuk
wordt
het
Am
-
sterdam
van
Cornelis
Anthoniszoon
be
-
schreven.
Herinnerd
wordt
daarbij
ook
aan
de
oudste
(door
dezen
meester
in
1538
geschilderde)
afbeelding
van
de
stad,
waarvan
ons
Genootschap
een
reproductie
in
kleurfotolitho
heeft
uit
-
gegeven.
Waar
de
heer
Kok
echter
vooral
op
neerkomt,
is
de
groote
hout
-
snede,
die
veel
uitvoeriger
dan
de
schilde
-
rij
is.
Wij
zien
daarop,
dat
om
den
eersten
burgwal
nog
een
tweede
gemaakt
is.
Aan
de
einden
knijpen
de
burgwallen
6aar
elkaar.
Zoodoende
ontstond
er
op
vier
plaatsen
een
„huis
aan
de
drie
grachten”.
Een
ervan
kennen
wij
nog,
aan
de
Grim.
Het
tweede
punt
is
Yreden
-
burg
bij
de
O.Z.
Kolk;
het
derde
is
bij
het
Hekelveld
en
het
vierde
bij
het
Spui,
waar
Spuistraat,
N.Z.
Voorburgwal
en
Spui
als
gedempte
grachten
samen
-
komen.
De
kaart
van
Anthoniszoon
geeft
een
opvolgenden
staat
van
den
groei
der
stad.
Er
is
met
een
wijden
zwaai
een
breede
vestinggracht
om
ge
-
graven,
versterkt
met
een
zwaren
ves
-
tingmuur,
met
poorten
en
torens.
Van
dit
vestingstelsel
is
hier
en
daar
iets
overgebleven:
de
Schreyerstoren,
de
St.
Anthonispoort
(later
de
Waag)
en
eender
Regulierspoorttorens
(Munt
-
toren)
waarop
Hendrick
de
Keyser
later
een
siertoren
heeft
gebouwd.
Aan
de
Westzijde
van
de
stad
is
de
Singel
ge
-
graven,
aan
de
Oostzijde
de
Kloveniers
-
burgwal.
Aan
het
Amsterdam
van
Pieter
Bast
is
hoofdstuk
4
gewijd.
Dat
is
natuurlijk
geïnspireerd
op
den
bekenden
platte
-
grond
van
dezen
cartograaf,
welke
door
Amstelodamum
(naar
de
uitgaaf
van
1597)
in
heliogravure
gedrukt
is,
en
later
voorzien
vaneen
toelichting
door
dr.
C.
P.
Burger.
Een
belangrijk
verschil
met
de
vorige
kaart
is
het
systeem
van
vesting
-
werk
dat
om
de
stad
ligt,
een
gracht
met
aarden
wallen
die
een
bijzonderen
vorm
hebben,
afgeleid
van
de
vroegere
steenen
muren
met
muurtorens,
doch
geheel
daarvan
afwijkend.
Men
ziet
afwisselend
rechte
stukken
en
vooruitstekende
punten,
gordijnen
en
bolwerken.
Hiervan
is
nu
ook
niet
veel
meer
over.
Buiten
de
vestinggracht,
den
burgwal,
komt
nu
de
eerste
graft,
gegraven
om
aan
die
water
-
straat
te
wonen,
de
Heerengracht.
Na
de
kaart
van
Amsterdam
van
Pieter
Bast
moest
het
een
kwart
eeuw
duren
aleer
er
weer
een
monumentaal
docu
-
ment
verscheen,
het
kunststuk
van
Bal
-
thazar
Floriszoon
van
Berckenrode
(1625).
Men
ziet
daarop
(Hoofdstuk
V)
aan
den
Zuid-Westkant
een
aanwas
van
een
drievoudigen
bundel
grachten
(Heeren-,
Keizers-
en
Prinsengrachten),
dan
een
groote
strook
met
een
recht
-
hoekig
stramien
van
grachten
en
stegen
de
Jordaan
-
en
daarbuiten
een
nieuw
vestingstelsel
met
gordijnen
en
bolwerken.
Die
Jordaan,
stedebouw
-
kundig
een
fout,
werd
aldus
uit
de
win-
17